Энх монгол орон минь өнгөжин хөгжиж цэцэглэсээр, эрээнтэй бараатай эгэл хүмүүний амьдрал үргэжилсээр л... “Ажил хүнийг голохоос биш, хүн ажлыг голдоггүй” хэмээх үгийг уншигч та нэг биш удаа сонсож байсан биз ээ. Тэгвэл бид эзэмшсэн мэргэжил, авч буй цалин, алдар нэр хүнд гэхээс илүүтэйгээр өөрийн хийж буй ажилдаа эзэн нь байж чин үнэнч сэтгэл гарган ажиллаж чаддаг нэгэн хүнийг танилцуулах гэж байна.
Сэтгүүлч миний бие энэ удаагийн сурвалжлагынхаа гол баатраар Гурван улсын хэлтэй, гуталчин Х.Баяраа гэх эгэлгүй нэгэн хүмүүнтэй ярилцахаар болсон юм.
Уншигч та бүхэн гурван улсын хэлтэй гэхэд гайхаж байж магад. Гуталчин Х.Баяраа Хятад, Япон, Орос, хэлтэй ч тэрээр 20 гаруй жил гутал засварлаж байна.
Анх энэ хүний тухай сонсоод түүнтэй ярилцах хүсэлдээ хөтлөгдөн эрэлд гарлаа. Нийслэл Улаанбаатар хотын маань дүүрэг, хороо гудамж бүрт “Гутал засвар” гэсэн хаяг хааяагүй харагдана. Сурвалжлагынхаа гол баатрыг хайсаар Баянгол дүүргийн 3 дугаар хороололд байрлах гутал засварын газарт өглөөний 10 цагт ирлээ. Гэвч цоожтой хаалга мөргөх нь тэр. Хаалган дээрх дугаар луу залгаж асуухад “Гутал засахад хэрэглэдэг материалаа аваад явж байна. Ойролцоогоор 2-3 цагийн дараа ажил дээрээ очих байх” гэв.
Ийнхүү бид 12 цаг 40 минутын үед уулзалдсан юм. Х.Баяраа нэлээн яарсан маягтай "Чи нөгөө над руу ярьсан хүн үү. Гутлаа авчирсан уу Тийм яаралтай юм уу гэсээр ирэв. Өөрийгөө танилцуулж ярилцах зорилго өвөртлөн ирсэнээ дуулгахад “Би ч яриад байх зүйлгүй энгийн нэгэн л гуталчин даа” гэв. Хэсэг ойр зуур хөөрөлдсөөр бидний яриа өрнөлөө.
-Таныг их олон жил гутал засаж байгаа гэж сонссон. Яг хэдэн жил бэ?
-Анх 1996 оноос ахыгаа дуурайж гутал засч эхэлсэн. 1 дүгээр хороололд 11 жил гутал зассан. Харин энд ирээд 8, 9 жил болж байна. Одоо бараг 20-иод жил гутал засч байна шүү.
- Та анх яагаад гутал засах болсон юм бэ?
-1990-ээд оны үед урагшаа явж наймаа хийдэг байлаа. Зах, дэлгүүрийн лангуун дээр зогсдог байсан ч наймаа маань ашиггүй болж эхэлсэн. Тухайн үед бараг л хүн болгон урагшаа явж наймаа эрхэлж байсан болохоор нэг суурин ажил хийе гэж бодоод ахыгаа дагаад гутал засаж эхэлсэн дээ.
-Үйлчлүүлэгч хэр байдаг вэ? Өдөрт хэдэн төгрөгийн орлоготой байдаг вэ?
-Хэдэн жилийн өмнө маш сайн байсан. Үйлчилүүлэгч нартаа дарагдаад өглөө ажил дээрээ ирэхэд хүмүүс ирчихсэн хүлээгээд байж байна. Орой явах гэхээр хаалгахгүй ирсээр л. Миний хувьд хэдий хүний хуучин гутал засдаг ч гэсэн, аль болох чанартай сэтгэлд нь хүртэл засаж өгөхийг хичээдэг. Өнгөрсөн жилээс хойш гутлаа засуулах хүн их ховордсон. Одоо бол өдөрт 10 мянган төгрөгтөй л харьж байна. Хэдэн жилийн өмнө сайн байсан 60-70 мянган төгрөг олдог байлаа шүү дээ. Гэхдээ өдөр өдөр янз бүр байдаг л даа. Тогтсон тариф гэж байхгүй ээ. Гутал нөхнө, хэлбэр засна, өсгий тайрна, өндөрлөнө, гутлын хоншоор тайрах, нум солино. Нөхөөс тавьлаа гэхэд 2 гутлыг яг үйлдвэрийнх юм шиг оёно. Ер нь аль болох чанартай хийж өгье гэж боддог.
-Хэцүү бэрхшээлтэй зүйл тулгарч байсан уу? 20 жил өдөр бүр гутал засаад сууна гэдэг хэцүү байх шүү. Ядаж эрүүл мэндэд хортой биз дээ?
-Хэцүү гэх зүйл байхгүй ээ. Олон жил энэ ажлаа хийгээд сурчихсан болохоор амар байдаг. Бас хэн ч намайг ингэ тэг гэж заахгүй, тэдэн цагт ир гэхгүй. Ажиллах үедээ ажиллаад л амрах үедээ амарчихна. Гоё шүү.
Бид хоёрыг ийнхүү ярилцаж байх зуур оюутан гэмээр нэг охин орж ирж “Миний энэ бойтгон гутал халтираанд байна. Уланд нь халтирахгүй юм наалгах гэсэн юм” гэв.
Х.Баяраа: Ийм гутал ул нь хөлдөхөөрөө халираад байдаг юм. Хаймар наачихвал халтирахгүй болно.
Оюутан охин: Хэдээр наах уу.
Х.Баяраа: 3000 төгрөг болно.
Оюутан охин: За тэгвэл дараа орж ирээд засуулья гээд гараад явав. Х.Баяраа ах “Хүмүүс ингээд л хүмүүс үнэ асуучихаад л гараад явдаг. Хямралтай байгаа нь үнэн шүү.”
- Яг одоо та гутлаа засахгүй сууж байна. Надтай ярилцаж байгаа болохоороо гутал засахгүй байна уу? эсвэл засах гутал байхгүй байгаа юм уу?
- Захиалга байхгүй байнаа. Өчигдөр хоёр гутал засаад өгчихсөн. Өнөөдөр харин ямар ч гуталгүй сууж байна.
- Танай энэ байр их хүйтэн байна шүү. Миний бичиж байгаа бал царцаад гарахгүй байна. Та ийм хүйтэн нөхцөлд өдөржингөө суух хэцүү биз.
-Нэг их даарахгүй байна. Сурчихаж дээ. Энэ халаагуур уг нь их сайн халдаг юм. Тогны мөнгө их гардаг болохоор хааяа л залгадаг. Ойрд гадаа их хүйтэн байгаа болохоор байнга залгаж байгаа болохоор харин ч гайгүй байна.
-Өглөө хэдэд ирээд орой хэдэн цагт буудаг вэ?
-Өмнө нь их эрт ирдэг байсан. Сүүлийн үед гутлаа засуулах хүмүүс цөөрсөн учраас эрт ирэхгүй байна. 10.00-11:00 цагийн хооронд ирнэ. Орой 19.00 цагт буудаг. Өвлийн цагт эрт харанхуй болдог болохоор бас их хүндрэлтэй.
-Та гэр бүлийнхээ тухай яриач. Энхэртэйгээ анх яаж танилцаж байв.
-Эхнэртэйгээ хүүхдийн 100-ийн хажуугаар явж байгаад анх харж байлаа. "Ямар хөөрхөн охин бэ?" гэж бодоод л өнгөрсөн. Түүнээс хойш хэд хэдэн удаа таарсан. Дараа нь гэрийг мэдчихээд хүүхдүүдэд чихэр өгч байгаад гэрээс дуудаж гаргаж ирж уулздаг болсон. Одоогийнх шиг утас гэж байхгүй. Орцонд хүлээж байгаад уулздаг байлаа. Тэгээд л хоёр сайхан хүүхэд төрүүлж өгсөн хүндээ. Одоо сайхан амьдарч байна. Манай эхнэр одоо нэг компанид нягтлан хийдэг.
-Анх аав болсон таны сэтгэгдэл ямар байсан бэ?
-Бид хоёр бараг хүүхдээрээ шахуу аав ээжүүд болсон /инээв/ 18 настай байхдаа аав болсон болохоор их балмагдаж байсан гэх үү дээ. Хадмындаа амьдарч байгаад охиноо ой гарантай болохоор нь тусдаа гарсан. Яг амьдрал зохиож охин эхнэртэйгээ гуравуулаа байхад хэцүү зүйл гарч байсан. Харин манай бага нэлээн сүүлд гарсан. Эгчээсээ бараг 14 насны зөрүүтэй. Харин хүүгээ гарахад их доглож их баярласан Би чинь бас өвөө болсон шүү дээ. Том охин маань одоо 25 настай. Өнгөрсөн жил төрсөн охинтой болсон. Манай зээ охин одоо ой гарантай. /инээв/
-Та өөрөө айлын хэд дэх хүүхэд вэ?
-Би эцэг эхээсээ зургуулаа. Айлын дөрөв дэх хүүхэд. Хамгийн сахиллаггүй хүүхэд байсан.
-Уучлаарай. Танай аавыг хятад хүн байдаг гэж сонсон. Эцэг эхийнхээ тухай яриач
-Манай ээж Говь-Алтай аймгийн хүн. Аав маань хүүхэд байхдаа ээж аавыгаа дагаад монголд ирсэн гэдэг. Хятад хүн л дээ. Гэхдээ монголд өссөн жолооч хүн байсан. Харин миний төрсөн газар, угаасан ус маань Улаанбаатар хот. Би 1969 онд төрсөн. Одоогийн бичил хорооллын 28-р сургуулийн хавьд миний бага нас өнгөрсөн. Их сахилгагүй хүүхэд байсан, ээж аавыгаа мөн ч их хүмүүст загнуулж, айлын цонх төлүүлж байсан даа Аав маань жолооч болохоор хөдөө гадаа их явна. Ээжийнхээ алганы амт их авч байсан ч гэсэн хашираагүй шүү.
-Хятад аавтай хүүхэд гэж ер нь шоголдог байв уу?
-Хааяа тийм үе байсан. Чулуугаар толгойгоо хагалуулж байлаа. Тэгээд ээж дээрээ очоод “Би монгол аавтай тээ" гээд уйлдаг байлаа. Гэхдээ орос, монгол хүүхдүүдтэй тоглож өссөн дөө.
-Тэгвэл одоо тантай монголчууд хэрхэн ханддаг вэ? Ер нь хятад хүн гэхээр ихэнх хүмүүс таатай бус ханддаг юм шиг санагддаг юм?
-Гайгүй ээ. Монгол хүмүүс их сэтгэл сайтай хүмүүс. Би өөрөө ч монгол хүн шүү дээ. Монголдоо төрж өссөн болохоор надад өөр санагдаггүй. Хүүхэд байхаас эхлээд одоог хүртэл энд ажиллаж амьдарч байна. Монгол орон шиг сайхан нутаг байхгүй.
-Та тэгэхээр монгол улсын иргэн. Хэрвээ хятадад төрж өссөн бол ямархуу байх байсан бол.
-Ёстой тийм зүйл бодож байгаагүй юм байна. Монгол орон минь сайхан шүү. Гэр бүлээрээ аль болох хөдөө явж хөдөө байхыг хүсдэг.
-Хятад руу аавынхаа хамаатан садангуутайгаа очиж уулзаг уу?
-Үгүй ээ. Урагшаа нэг их явдаггүй. Хамаатан садан байдаг л гэсэн очиж үзээгүй.
-Таныг орос, япон, хятад хэлтэй гэсэн. Хятад хэлийг мэдээж ааваасаа сурсан байх?
-Хятад хэлийг ааваасаа сурсан. Гэхдээ тийм ч сайн ярьж чадахгүй. Заримдаа мартах гээд байдаг юм. Харин орос хэлийг бага байхдаа орос хүүхдүүдтэй найзлаж байгаад сурчихсан. Япон хэлийг хэдхэн жилийн өмнө найзаасаа сурсан.
-Миний бодлоор гурван хэлтэй хүн гутал засаад сууж байна гэдэг их сонин санагдаж байна?
-Яагаад сонин санагдана гэж. Хүмүүс хэлтэй гэхээрээ л их мундаг юм шиг санадаг. Хүн өөрийнхөө хийж чадах зүйлээ маш сайн хийдэг байх хэрэгтэй шүү дээ. Би өвлийн улиралд гутлаа засдаг. Харин дулааны улиралд хааяа жуулчинд явна. Жолоочоо хийгээд хэлмэрчлээд л. Улирлын чанартай ажил болохоор өвөлдөө сурсанаараа гутлаа засдаг. Амьдрал болж л байна.
- Энэ байраа түрээслэдэг юм уу?
-Уг нь 1 дүгээр хороололд байхдаа өөрийнхөө байртай байлаа. Гэтэл нэг зун жуулчидтай яваад ирсэн чинь миний ажлын байрыг зайлуулаад оронд нь байшин барьчихсан байсан. Тэр хавийн хүмүүс намайг энэ газар дээр олон жил болсон, ингэж болохгүй гээд тэр хүмүүстэй нэлээн асуудал үүсгэсэн юм билээ. Тэгтэл байшингаа барьсаныхаа дараа нэг өрөө гаргаж өгнө гээд намжаасан байгаа юм. Би ч үнэхээр тэгэх байх гэж бодоод орхисон. Гэтэл байшин ашиглалтанд орсоны дараа очиж уулзсан чинь надад өрөө гаргаж өгөөгүй. Тэгээд л би энэ жижигхэн ажлын байраа сарын 250 мянган төгрөгөөр түрээслэж суудаг болсон .Тогны мөнгө сард 70-80 мянга гардаг. Зун бол бага гарна. Сүүлийн үед хүмүүс ирэхгүй байгаа болохоор түрээсээч төлж чадахгүй байна. Гайгүй болох байх гэж найдаж байна.
-Таны бодлоор орлого чинь муудсан шалтгааныг хэрхэн дүгнэж байна?
-Мөнгөгүй хүмүүс их байна. Хэдээр засах вэ гэж асуучихаад л гараад явчихдаг. Бас 5000 төгрөгийн гутал гэж гарч ирсэнээс хойш хүмүүс эрс муудсан даа. Хямдхан үнэтэй гутал чийг татна. Ер нь хүний биед муу. Тэгээд ч эдэлгээ бага. Ер нь 5000 төгрөгөөр нэг гутал авлаа гэхэд нэг сарын дараа хэлбэрээ алдаж, урагдаж, ул нь салдаг. Харин нэг сайн гутал авчихвал нэлээн хэдэн жил өмснө шүү.
- Хаанаас материалаа авдаг вэ?
-Ихэвчлэн “Нарантуул” захаас авдаг. Гэхдээ хужаа материал хэрэглэдэггүй. Чанартай орос материал сонгож авдаг Хэрэв чанаргүй хямдхан материалаар хийвэл над дээр ирж гутлаа засуулах хүн байхгүй болно шүү дээ. Тиймээс хүнийг хулхидахгүй чанартай засаж өгөхийг хичээдэг.
.jpg)
-Та гутал засдаг юм чинь гуталны хоббитой биз?
- Гудамжаар явж байхад хүмүүсийн гутал янз бүр харагддаг. Би ер нь дандаа л хүний гутал харж явдаг. Өө эндээ энэ гутал урагдчихсан байна.Ингээд яайжийсан байна гээд л. Нөгөөх мэргэжлийн онцлог нь энэ юм уу даа. Над дээр ямар ч аргагүй хүмүүс орж ирнээ. Байгаа мөнгө нь энэ байна, дараа нь цалин буухаар засуулья, хэдээр засах уу гээд үнэ асуугаад л гарна. Гэхдээ заримдаа хөгшин настай, оюутан хүмүүст дараа мөнгийг нь авчираад өгөөрөй гээд янзалаж өгдөг.Тэдгээр дараа нь мөнгө авчирч өгдөг.
-Ихэвчлэн ямар хүмүүс танаар үйлчилүүлдэг вэ?
-Эмэгтэй хүмүүс их орж ирдэг. Бас оюутан, хөгшин настай хүмүүс. Харин хүүхдийн гутал бол бараг орж ирэхгүй дээ. Хүмүүс хүүхдүүддээ их анхаарал хандуулдаг чанартай гутал авдаг. Харин энэ жил эдийн засаг хямралтай байгаа болоод ч тэр үү хичээлийн шинэ жил эхлэх үеэр хүүхдийн гутлын захиалга хэд орж ирсэн.
-Танайх хаана байдаг юм бэ?
-Хайлаастад байдаг. Манайх хашаа байшинтай. Дутах зүйлгүй илүү гарах зүйлгүй сайхан л амьдарч байна.
-Та аялал жуулчлалын газарт орчуулагч хийдэг гэсэн. Энэ тухайгаа яриач?
-Би энэ тухай яримааргүй байна. Тэр компани намайг ингэж гутал засдаг, гуталчин гэдгийг огт мэдэхгүй . Хэрэв мэдэх юм бол ажилд маань нөлөөлчих байх. Одоо чинь хүмүүс их хэцүү болсон шүү дээ. Энэ компанид орох гэж их хүлээсэн, гаргачихвий гэхээс айж байна.
.jpg)
.jpg)
-Таны энэ оёдлын машин төнөг төхөөрөмж хэр удаан хэрэглэдэгдэж байгаа вэ?
-Оёдлын машин 16 жил болж байна. Харин точил 20 жил миний багажнууд ер нь их удаж байгаа. Эвдрэхээр нь би өөрөө засчихдаг юм.
- Наадамд гурван даваатай. Найранд гурван дугараатай гэдэг дээ. ?
-Дуулж чадахгүй ээ солгоо хоолойтой. Жавхлангийн дууг их сонсдог. Хүүхэд байхдаа барилддаг байсан.
Энэ үеэр түүний зургийг авах гэтэл тэрбээр татгалзлаа. "Миний зун ажилладаг жуулчны компани намайг ингэж гутал засдаг тухай мэдэхгүй шүү дээ. Харин манай ажлын байрны зургийг авч болно" гэв.
-Тун удахгүй монголын уламжлалт сар шинийн баяр болох гэж байна. Та цагаан сарыг яаж тэмдэглэдэг вэ?
-Монгол уламжлалаараа цагаан сараа тэмдэглэдэг. Дээлээ өмсөөд идээгээ засаад, буузаа хийгээд ах дүүсээрээ ороод л аав ээж дээрээ очиж золгодог. Усыг нь уувал ёсыг дагана гэдэг биз дээ?
-Тун удахгзй Цагаан сарын дараа монголчууд жилийн засал номоо хийлгэдэг. Хэр шүтлэгтэй вэ. Танай гэрийнхэн засал хийлгэдэг үү?
-Заслаа хийлгэдэг. Бүр их шүтлэгтэй биш юм гэхэд хааяа Гандан орж мөргөдөг. Ажил бүтэл муутай байвал лам дээр очно./инээв/
Х.Баяраа ах “За өнөөдөр ямарч гутлын захиалга орж ирсэнгүй өнжлөө. Цаг ч орой болж, чамаас өөр хүн энд орж ирсэнгүй шүү гээд өөр асуух зүйл байна уу? “Илүү гарах зүйлгүй, дутуу ч үгүй сайхан амьдарч байна” гэснээр бидний яриа өндөрлөсөн юм.
Гурван хэлээр төвөггүйхэн ярьчихдаг, Гуталчин Х.Баяраа ах бид хоёрын яриа “Илүү гарах зүйлгүй, дутуу ч үгүй сайхан амьдарч байна” гэснээр өндөрлөсөн юм. Монгол оронд минь төрж өсөн, ажиллаж, хөдөлмөрлөж яваа энэ мэт олон байгаа бизээ. “Монгол орон сайхан, монгол хүмүүс сэтгэл сайтай” хэмээн бахархан ярих тэдэнд бидний зарим нь таагүй ханддаг. Сэтгүүлч миний бие ч хятад хүн гэхээр таатай бус сэтгэгдэл төрдөг байсаныг нуух юун. Гэвч энэ хандлагыг маань гуталчин Х.Баяраа ах өөрчилсөн юм.
Д.Дорждэрэм
